مشاوره و برنامه‌ریزی درمانی تراکم استخوان (Bone Density)

مشاوره و برنامه‌ریزی درمانی تراکم استخوان (Bone Density)

تراکم استخوان به میزان مواد معدنی (مانند کلسیم و فسفر) در بافت استخوان اشاره دارد. کاهش تراکم استخوان می‌تواند منجر به استئوپنیا (کاهش خفیف) یا استئوپوروز (کاهش شدید) شود، که افزایش خطر شکستگی را به همراه دارد. در زیر یک راهنمای جامع برای مشاوره و برنامه‌ریزی درمانی ارائه شده است:

۱. ارزیابی اولیه و تشخیص

• آزمایش تراکم استخوان (DEXA Scan):
  • اندازه‌گیری T-Score:
    • طبیعی: T-Score ≥ -1
    • استئوپنیا: T-Score بین -1 تا -2.5
    • استئوپوروز: T-Score ≤ -2.5
• بررسی عوامل خطر:
  • سن بالا، سابقه شکستگی، سابقه خانوادگی استئوپوروز، یائسگی زودرس، استفاده طولانی‌مدت از گلوکوکورتیکوئیدها، سیگار کشیدن، مصرف الکل، بی‌تحرکی.
• آزمایش‌های خون و ادرار:
  • سطح کلسیم، ویتامین D، فسفر، آلکالین فسفاتاز، تیروئید، و سایر عوامل متابولیک.

۲. مشاوره و تغییرات سبک زندگی

الف) تغذیه

• کلسیم:
  • مصرف روزانه ۱۲۰۰ میلی‌گرم (منابع: شیر کم چرب، پنیر، سبزی‌های برگ دار، غلات تقویت‌شده).
  • در صورت عدم کفایت رژیم، مکمل‌های کلسیم (کلسیم کربنات یا سیترات).
• ویتامین D:
  • هدف: سطح سرم ≥ ۳۰ نانوگرم/دی‌الیتر.
  • مکمل‌های روزانه ۸۰۰–۲۰۰۰ واحد بین المللی (IU) بر اساس نیاز.
• پروتئین و منیزیم:
  • پروتئین کافی (۱–۱.۵ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) و منیزیم (چغندر، آجیل، حبوبات).

ب) ورزش

• تمرینات مقاومتی و وزن‌بردار (Weight-Bearing):
  • راه‌رفتن، دوچرخه‌سواری، تمرینات پایه استحکامی (Strength Training) ۳–۵ روز در هفته.
• تعادل و انعطاف‌پذیری:
  • تمرینات یوگا یا تای‌چی برای پیشگیری از سقوط.

ج) تغییرات زندگی

• پرهیز از سیگار و الکل:
  • سیگار کشیدن و مصرف بیش از ۱ واحد الکل در روز خطر استئوپوروز را افزایش می‌دهند.
• جلوگیری از سقوط:
  • رفع خطرهای محیطی (مانند فرش لغزنده)، استفاده از نور کافی در خانه، کفش‌های مناسب.

۳. درمان دارویی (بر اساس شدت وضعیت)

الف) استئوپنیا

• اولویت: تغییرات سبک زندگی + پیگیری منظم.
• دارو در صورت وجود عوامل خطر بالا (مثلاً T-Score نزدیک به -2.5 و سابقه شکستگی):
  • بیس‌فسفونات‌ها (مثل آلندرنیت).
  • آگونیست‌های گیرنده سلکتیو استروژن (SERMs) مانند رالوکسیفین.

ب) استئوپوروز

• داروهای اصلی:
  • بیس‌فسفونات‌ها (اول خط درمان): آلندرنیت، ریزدونات، زولدونیک اسید (قرص یا تزریقی).
  • Denosumab (داروی مونوکلونال): هر ۶ ماه تزریق زیرجلدی.
  • Teriparatid (همانند هورمون پاراتیروئید): برای تحریک رشد استخوان (حداکثر ۲ سال).
  • Romosozumab: تحریک تشکیل استخوان و مهار تجزیه (برای بیماران با خطر بالای شکستگی).
• درمان همراه:
  • همراه با ویتامین D و کلسیم.
  • پس از درمان با تری‌پاراتید، استفاده از بیس‌فسفونات برای حفظ تراکم استخوان.

۴. پیگیری و مانیتورینگ

• DEXA تکراری:
  • هر ۱–۲ سال پس از شروع درمان برای ارزیابی پاسخ.
• آزمایش‌های پیگیری:
  • سطح ویتامین D، کلسیم، و علائم جانبی داروها (مانند عوارض گوارشی بیس‌فسفونات‌ها).
• ارزیابی خطر شکستگی (FRAX Tool):
  • استفاده از ابزار آنلاین FRAX برای پیش‌بینی خطر شکستگی در ۱۰ سال آینده.

۵. ویژه‌ها و نکات مهم

• برای زنان یائس:
  • هورمون‌درمانی (HT) در صورت وجود علائم یائسگی و کمتر از ۶۰ سال، می‌تواند تراکم استخوان را حفظ کند (با احتیاط نسبت به خطرات قلبی و سرطان).
• بیماران سالمند:
  • تمرکز بر پیشگیری از سقوط و تقویت عضلات (رباتیک‌های استحکامی).
• بیماران تحت درمان طولانی‌مدت با گلوکوکورتیکوئیدها:
  • استفاده از داروهای موازنه‌کننده استخوان (مثل زولدونیک اسید یا دنوسماب).

۶. مشاوره روان‌شناختی و آموزش

• افزایش آگاهی بیمار:
  • توضیح ریسک‌ها و منافع درمان، عوارض جانبی داروها، و اهمیت پایبندی به برنامه.
• کاهش اضطراب:
  • آموزش تکنیک‌های کاهش استرس و تقویت انگیزه برای تغییر سبک زندگی.

۷. همکاری چندتخصصی

• متخصصان:
  • روماتولوژیست، غدد، فیزیوتراپیست، دیتیشن.
• فیزیوتراپی:
  • برنامه‌های تمرینی شخصی‌سازی‌شده برای بهبود تعادل و قدرت.

نکته نهایی:
برنامه درمانی باید فردی‌سازی‌شده باشد و بر اساس سن، جنسیت، سابقه بیماری، و ترجیحات بیمار تنظیم شود. همکاری بیمار در اجرای برنامه نقش کلیدی در موفقیت درمان دارد.